Bir müddətdir, ölkədə genişzolaqlı internet tarifləri üzrə sürət və ödəniş məbləğinə dəyişiklik edilib. GPON (Gigabit Passive Optical Network – Gigabit tutumlu Passiv Optik Şəbəkə) tarifləri üzrə təqdim olunan sürətlər 2.5 dəfə (40 Mbit/s internet sürətini 100 Mbit/s-yə, 60 Mbit/s internet sürətini 150 Mbit/s-yə və 100 Mbit/s sürətini isə 250 Mbit/s-yə qədər) artırılıb. Yeni sürət tariflərində abunəçilər üçün minimal sürət 100 Mbit/s-dən başlayır və hər Mbit/s üçün ödəniş məbləği 0.45 AZN-dən 0.25 AZN-ə endirilib. Belə ki, abunəçilərə 100 Mbit/s internet üçün 25 AZN, 150 Mbit/s internet üçün 30 AZN, 250 Mbit/s internet üçün 36 AZN qiymət təklif edilir. Tarif üzrə sürət dəyişsə də, vətəndaş etirazları səngimək bilmir. İstifadəçilər qiymət dəyişikliyindən sonra internetin sürətinin azaldığından şikayətlənirlər. Maraqlıdır, internetin sürətinin təklif olunandan aşağı olmasının səbəbləri nədir? Mövzu ilə bağlı KONKRET.az-a danışan Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyası (AİKTSA) İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov deyib ki, internetin sürəti texniki məsələlərlə bağlıdır: “Limit dəyişikliyində fərq çox olanda texniki müstəvidə məsələlər həllini tapmalıdır. Sürətin müvafiq aparatlar, cihazlar tərəfindən dəstəklənməsi çox önəmlidir. Misal üçün, siz telefonda 4G internetdən istifadə edirsiniz, 5G yenilənməsində telefon onu dəstəkləməlidir. Əks halda telefonu dəyişməlisiz. Hətta telefonunuz yeniliyi dəstəkləsə belə, müəyyən konfiqurasiyalar düz olmasa yenə də 5G işləməyəcək. Modem, internet sürəti, onun radius, siqnalların ötürülməsi, internetin düzgün ötürülməsi texniki müstəvidə həllini tapmalıdır”. Elvin Abbasovun sözlərinə görə, hazırda texniki müstəvidə uyğunlaşma ilə bağlı həllini gözləyən nüanslar var: “Vətəndaşların evlərində 5-6 il əvvəl aldıqları modemlərdir. İstifadəçilər gileylənir ki, əvvəl internet hətta məhlədə də tuturdu, indi isə mənzilin içində belə zəifdir. Bunun internetlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Modemin wifi ötürücüsü içində internet olub, olmasa da ötürmə radiusu (əhatə dairəsi) dəyişmir. Modemlərin yeni tarifə uyğun 100 Mbit/s internetin dəstəklənməsində tənzimləmələrə ehtiyac var. Bununla yanaşı siqnal gücləndiricilər və s. istifadə edilməlidir”. Ekspertin sözlərinə görə, provayderin özündən qaynaqlanan problemlərin olması da istisna edilmir: “Hər bir halda provayderlər tarifə uyğun lazımı interneti verdiklərini iddia edirlər. Belə hallarda vətəndaşların birbaşa evə gələn internet xəttini kompüterə qoşaraq “Speedtest” ilə yoxlama etməsi yaxşı olar. Özləri bacarmazlarsa, hər hansı İT mütəxəssisindən dəstək alsınlar. Həmçinin provayderin əməkdaşını evə dəvət edərək interneti yoxlada, lazımı tənzimləmələri etdirə bilərlər. Modem köhnə olarsa, dəyişiklik lazım gələcək. Həmçinin başqa infrastruktur problemləri ola bilər ki, bunu da saymaqla tükənməz. Məsələn, gərgin elektrik xətləri ilə internet xətti yan-yana olmamalıdır. Modem evin mərkəzinə yaxın olmalıdır ki, hər yerdə tutsun. Provayderin özündə olan nasazlıq isə əməkdaş tərəfindən texniki baxış keçirilərək aradan qaldırılmalıdır”. Aygün Mirakif, KONKRET.az

KONKRET.AZ

İnternet

Bahalaşmadan sonra internet niyə zəifləyib? - Ekspert səbəblərdən danışdı, çıxış yollarını göstərdi

Müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq orta və ali təhsil müəssisələrində yeni ixtisasların yaradılması təhsil sisteminin modernləşdirilməsi və iş bazarının tələblərinə uyğun kadr hazırlığı üçün vacibdir. Texnologiyanın sürətli inkişafı, rəqəmsallaşma və qlobal trendlər yeni ixtisasların ortaya çıxmasını şərtləndirir. Bu ixtisaslar cəmiyyətin tələblərinə cavab verən mütəxəssislərin yetişdirilməsinə kömək edə və gələcəkdə rəqabətqabiliyyətli kadrların hazırlanmasına töhfə verə bilər. Bəs, müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq orta və ali təhsil müəssisələrində hansı yeni ixtisaslara ehtiyac var? Təhsil eksperti Elçin Əfəndiyev İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında məsələ ilə bağlı öz fikirlərini bölüşüb. Onun sözlərinə görə, müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq orta və ali təhsil müəssisələrində konkret İT yönümlü ixtisaslara üstünlük verilməlidir. Ekspert bu istiqamətdə bəzi orta ixtisas və ali təhsil müəssisələrində artıq bir neçə ildir ki, tələbə qəbulunun həyata keçirildiyini xatırladıb: “Amma bununla paralel ali təhsilin bakalavr pilləsində ən azı süni intellekt, blokçeyn istiqamətində tələbə qəbulu həyata keçirilməlidir. Doğrudur, informasiya təhlükəsizliyi üzrə ixtisasın olmasına baxmayaraq, bakalavr pilləsinə ayrıca kibertəhlükəsizlik, proqram təminatı, maliyyə meneceri və gen mühəndisliyi istiqamətində də tələbələrin qəbulunu həyata keçirməliyik. Magistratura pilləsində bu ixtisaslara qəbul aparılır, amma düşünürəm ki, bakalavr pilləsində də artıq bu ixtisaslara tələbə qəbulunu aparmalıyıq. Sonrakı gedişatda isə orta ixtisas təhsil müəssisələrində də adını qeyd etdiyim ixtisaslara qəbulun aparılması məqsədəuyğun hesab oluna bilər”. Təhsil məsələləri üzrə ekspert Kamran Əsədov da İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında orta və ali təhsil müəssisələrində nəzərə alınmalı olan bəzi əsas yeniliklər və ixtisas dəyişiklikləri ilə bağlı fikirlərini bölüşüb. Onun sözlərinə görə, təhsil sahəsindəki dəyişikliklər texnologiyaların inkişafı, qlobal iqtisadiyyatın tələbləri və iş bazarının dəyişən tələbləri ilə bağlıdır. O, orta və ali təhsil müəssisələrində nəzərə alınmalı olan bəzi əsas yenilikləri və ixtisas dəyişikliklərini belə təqdim edib: “Kompüter elmləri və kodlaşdırma - şagirdlərə erkən yaşlardan proqramlaşdırma və rəqəmsal bacarıqlar öyrədilməlidir. Rəqəmsal təhlükəsizlik - internet təhlükəsizliyi və məlumatların qorunması mövzularında təhsil verilməlidir. Kreativ və tənqidi düşüncə - yaradıcı düşüncə və incəsənət bacarıqları inkişaf etdirilməlidir. Tənqidi təfəkkür - şagirdlərə müstəqil düşünmə və problemləri müxtəlif baxış bucaqlarından həll etmə bacarıqları öyrədilməlidir. Layihə əsaslı öyrənmə - şagirdlərə real dünya problemləri ilə məşğul olma imkanı verən layihələr hazırlanmalıdır. İnteraktiv tədris - tədris prosesinə interaktiv və praktik fəaliyyətlər əlavə olunmalıdır. Emosional intellekt - şagirdlərə emosional intellekt və sosial bacarıqlar öyrədilməlidir. Komandada işləmək bacarığı - şagirdlərə komanda içində işləmə və liderlik bacarıqları aşılanmalıdır”. Ekspert ali təhsil müəssisələrində müasir dövrdə hansı yeniliklərə ehtiyacın olduğundan da danışıb: “Çoxşaxəli təhsil proqramları - fərqli ixtisasların kombinasiyası ilə yeni ixtisas sahələri yaradılmalıdır. Məsələn, data elmləri və psixologiyanı birləşdirən proqramları qeyd edə bilərik. Modulyar təhsil - təhsil proqramları daha münasib və modul yanaşma ilə hazırlanmalıdır ki, tələbələr müxtəlif sahələrdə bilik əldə edə bilsinlər. Sənaye əlaqələri - tələbələrə iş bazarında real təcrübə qazanmaq üçün sənaye ilə daha sıx əlaqələr təmin edilməlidir. Staj proqramları - tələbələrə ixtisaslarına uyğun praktik təcrübə imkanı verilməlidir. Onlayn təhsil - hibrid və onlayn təhsil imkanları genişləndirilməlidir. Müasir texnologiyalardan istifadə edərək daha çevik öyrənmə imkanları yaradılmalıdır. Simulyasiya və virtual reallıq - təhsil prosesində simulyasiya və virtual reallıq texnologiyalarından istifadə edərək daha interaktiv və praktiki təcrübələr təqdim edilməlidir”. Təhsil mütəxəssisi yenilikçi ixtisaslarla bağlı isə bunları qeyd edib: “Data elmləri və süni intellekt - data analizi, süni intellekt, və maşın öyrənməsi sahələrində ixtisaslar önə çıxacaq. Yaşıl enerji və davamlı inkişaf - ekologiya, yaşıl enerji, və davamlı inkişaf sahələrində yeni ixtisaslar inkişaf etdirilməlidir. Biotexnologiya və sağlamlıq innovasiyaları - biotexnologiya, gen mühəndisliyi, və sağlamlıq texnologiyaları üzrə proqramlar artırılmalıdır. Karyera idarəçiliyi - tələbələrə karyera inkişafı və peşə idarəçiliyi üzrə təlimlər verilməlidir. Liderlik və şirkət idarəçiliyi - liderlik bacarıqları və müəssisə idarəçiliyi sahələrində əlavə təlimlər təşkil edilməlidir. Multikultural təhsil - tələbələrə qlobal mədəniyyətlər və beynəlxalq münasibətlər haqqında məlumat verən proqramlar hazırlanmalıdır. Beynəlxalq əməkdaşlıq - xarici universitetlərlə mübadilə proqramları və beynəlxalq əməkdaşlıqlar genişləndirilməlidir. Bu dəyişikliklər, orta və ali təhsil müəssisələrinin müasir dövrün tələblərinə cavab verməsinə və tələbələrin gələcəkdə daha rəqabətli bazarda uğur qazanmasına kömək edəcək”. Təhsil mütəxəssisinin sözlərinə görə, universitet modelinin müəyyən edilməsi cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi və təhsilin qarşısına qoyduğu tələblərdən asılıdır: “Model dedikdə universitetdə tədris prosesinin idarə edilməsinin təşkili və reallaşması üsulu nəzərdə tutulur. Universitet modelləri müxtəlif prinsiplərə görə bölünə bilər. Universitetlərin aşağıdakı modelləri ayırd edilir: “Universitet 1.0”, “Universitet 2.0”, “Universitet 3.0”, “Universitet 4.0”. “Universitet 1.0” modeli çərçivəsində universitetlər əsas diqqəti hər hansı bir ixtisas hazırlığı baxımından zəruri olan biliklərin tələbələrə ötürülməsinə yönəldirlər. Bu universitet modeli hələ ilk universitetlər yaradılarkən formalaşıb və uzun dövr ərzində kadr hazırlığı “tələbə nəyi bilməlidir?” sualı müstəvisində həll olunub və zaman - zaman bu kontekstdə öz məzmununu təkmilləşdirə-təkmilləşdirə inkişaf edib”. "Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyası" İctimai Birliyinin İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov isə İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında yeni dünyada bütün ixtisasların artıq rəqəmsallaşdığını deyib. Onun sözlərinə görə, istər tibb, istər kənd təsərrüfatı sahəsində, istərsə də maliyyə, HR və mühəndisliyin bütün sahələrində rəqəmsal səriştəliyə ehtiyac var: “Əslində, bütün ixtisaslar üzrə daha kvalifikasiyalı kadrlara ehtiyac olacaq. Buna görə də yeni dünyanın tələblərinə, yeni çağırışlara uyğun olaraq bütün ixtisaslarda rəqəmsal səriştəliyin çox böyük əhəmiyyəti var. Xüsusən də, informasiya texnologiyaları üzrə bütün sahələrdə daha yaxşı tədris planlarına, dərsliklərinə ehtiyac yaranıb”. Mütəxəssis təəssüflə bildirib ki, Azərbaycan universitetlərində tədris və təlim istiqamətində informasiya texnologiyaları dərslikləri köhnə metodlara əsaslanır: “İstər proqramlama dilləri, istər də informasiya texnologiyaları sahəsindəki mühəndislik bölmələrində yeni, dövrün texnologiyalarına uyğun olaraq təcrübəyə söykənən dəsrliklərə ehtiyac var. Həm informasiya texnologiyaları sahəsində, həm də digər sahələr üzrə bütün fakültələrdə, ixtisaslarda rəqəmsal səriştəliyə zərurət yaranıb. Bu, dövrün tələbidir. Artıq insanlar hansı ixtisasla məşğul olurlarsa, mütləq orada rəqəmsal bir mühit, rəqəmsal fəaliyyət var. Buna görə də digər ixtisaslarda da texnologiya fənninin tətbiqi və tədrisi ilə yanaşı, xüsusən də informasiya texnologiyaları ixtisaslarında daha yeni təcrübəyə əsaslanan dərsliklər hazırlanmalıdır. Bu, gələcəyin və müasir dövrün çağırışlarıdır. Həm universitetlərdə, həm də daha alt məktəblərdə bu səriştəliklər tələbələrə aşılanmalıdır. Dövrün tələblərinə biganə qalmaq isə gələcəkdən məhrum olmaq deməkdir”. Qeyd: material Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) maliyyə dəstəyi ilə "elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqramlarının hazırlanması" istiqaməti üzrə hazırlanıb.

İqtisadiyyat.az

Sosial

Azərbaycanda hansı yeni ixtisaslara ehtiyac var? - RƏY

Azərbaycanda əsas maraq göstərilən ixtisaslardan biri də informasiya texnologiyaları (IT) sahəsidir. Bu sahəyə maraq getdikcə artsa da, təhsil müəssisələrinin hamısı bu sahədə lazımı səviyyədə təhsil verə bilmir. Mövzu ilə bağlı Modern.az-a danışan informasiya və kommunikasiya texnologiyaları üzrə ekspert Elvin Abbasov bildirib ki, Azərbaycanda informasiya texnologiyaları üzrə təhsilin hansı səviyyədə olmasını ölçmək üçün müəyyən meyarlara ehtiyac var: “Ölkədə kadr potensialı, informasiya texnologiyaları sahəsində ölkədə görülən işlər, həmçinin universitet tələbələrinin getdiyi praktika yerləri bu meyarlara misal ola bilər. Tələbələrin praktika üçün getdiyi yerlərdən bir neçəsi ilə əlaqələrim var. Bir neçə universitetdə vəziyyət yaxşıdır, amma əksər universitetlərdə vəziyyət çox pisdir. 4 il oxuyub real IT şirkətində praktikaya gələn tələbəni ümumiyyətlə kodlaşdırma sahəsində birinci səviyyə sayılmayacaq, yüngül biliklərinin olduğunu görürük. Universitetdəki müəllimlərin, dərs planlarının vəziyyəti də məlumdur. Tələbələr arasında bu istiqamətdə sorğu-sual edəndə universitetlərdəki informasiya texnologiyaları sahəsində keçirilən dərslərdən və müəllimlərin səviyyəsindən narazı olduqları həmişə müşahidə olunur”. E.Abbasov qeyd edib ki, bu mövzuda beynəlxalq təcrübə çox önəmlidir: “Köhnə dərsliklərin, texnologiyaların hələ də universitetlərdə tədris olunması qəbuledilməzdir. Təbii ki, universitetlərdə öz inkişafına investisiya qoyan tələbələr var ki, seçilirlər. Onlar hətta universitet müddətində iş tapır, yaxşı layihələrdə imzaları olur. Amma bu 2-3% təşkil edir. Ümumiyyətlə universitetlərdən məzun olan İT sahəsində təhsil almış tələbələrə baxdıqda deyə bilərik ki, 2-3 universitetdə vəziyyət yaxşıdır. Digər universitetlər isə tələbəni insan kapitalına çevirmədən, lazımi tədris təqdim etmədən, tələbəyə dövrə uyğun şəkildə bilik vermədən praktikaya göndərir. Tələbə burada və sonrakı iş həyatında da uğursuz olur". Müsahibimiz sonda vurğulayıb ki, bu problemlər sadəcə universitetlərə deyil, bu sahədə fəliyət göstərən kurslara da aiddir: “Bu sahədə tədris verən kursların da çoxunda vəziyyət eynidir. Ölkədə sadəcə 3-4 sayılıb seçilən kursdan başqa digərləri sadəcə tələbənin pulunu alaraq yanlış istiqamətləndirir, yaxud lazımi bilikləri vermədən onu hansısa işə yönləndirir. Bu zaman da tələbə təbii ki, müsahibələrdən keçə bilmir. Baxırıq ki, bu kurslardan çıxan bir çox insan müəyyən dövrdən sonra bu bilikləri itirirlər. Ölkədə informasiya texnologiyaları sahəsində təlim-tədris istiqamətində ümumi yanaşma arzuolunan səviyyədə deyil”.

modern.az

"Universitetlərdə hələ də köhnə dərsliklərin tədris olunması qəbuledilməzdir"

Son zamanlar bank kartlarına kiberhücum halları artıb. Bəs insanlar hansı təhlükəsizlik tədbirləri görməlidir? "Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyası" İctimai Birliyinin İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov BiG.AZ-a bildirib ki, Azərbaycanda bank kartlarından oğurluq olunmasına səbəb fişinq hücumlarıdır.Fişinq hücumlarının Azərbaycanda hər gün, hər həftə daha da artdığının görürük. Fişinqlərdən qorunmaq üçün tanımadığımız nömrələrdən, şəxslərdən gələn linklərə baxmamaq lazımdır: "Fişinq hücumlarının Azərbaycanda hər gün, hər həftə daha da artdığının görürük" -Elvin Abbasov"Kiberdələduzlar bir çox yöndən hücum edirlər. Pul vəsatinin oğurlanması təkcə bank kartlarından olmur. Portmanatlarda və ya Telegramın özündə, oyun saytlarında baş verir. Müxtəlif oyun saytları pul qabı kimi istifadə olunduğu üçün pulların oğurlanması baş verir. Azərbaycanda bank kartlarından oğurluq olunmasına səbəb fişinq hücumlarıdır.Fişinq hücumlarının Azərbaycanda hər gün, hər həftə daha da artdığının görürük. Hətta bu məsələyə süni intellekt də daxil olub. Dələduzlar süni intellektdən çox yaxşı istifadə edirlər. İlk öncə vətəndaşlara demək istəyərdik ki, fişinqlərdən qorunmaq üçün tanımadığımız nömrələrdən, şəxslərdən gələn linklərə baxmamaq lazımdır. Kibercinayətkarlar ilk addımı fişinq ataraq başlayır. Qurbana link atılır, ona müxtəlif bank, dövlət qurumu adı ilə və ya mövsümi olaraq hər hansı turizm səyahəti təklifi gəlir. Bundan qorunmağın əsas yolu sizə göndərilən linklərə diqqət etməməkdir. Siz onlara diqqət etsəniz, formu doldursanız, artıq dələduzların qurbanına çevrilisiniz. İlk məsələ tanımadığımız şəxslərdən gələn linkləri açmamaqdır. Bununla 80/100 problemin qarşısını almaq olur. Digər üsulları az-az da olsa, müşahidə edirik ki, oyun saytlarından, portmanatlardan, virtual pul kisələrindən istifadə edən şəxslər də kibercinayətə məruz qalırlar. Hansı elektron pul qabından istifadə edirsinizsə, reputasiyasına, rəylərə diqqət etmək lazımdır. Hər təklif olunan saytda pul saxlamamalıyıq".

Big.az

Kibertəhlükəsizlik

"Fişinq hücumlarının Azərbaycanda hər gün, hər həftə daha da artdığının görürük" -Elvin Abbasov

İnformasiya texnologiyaları (İT) çox geniş anlayışdır. İT sahəsi həyatımızın demək olar ki, bütün sahələrində var. Müasir yeniliklərlə nəzərdə tutulan internet, kompüter, şəbəkələr və s. hər şey informasiya texnologiyalarının tərkibindədir. Ölkəmizdə bu peşə sahiblərinə tələbat çoxdur və artan xətlə davam edir. Son vaxtlar bu sahəyə yönələnlərin sayının çoxalmağına baxmayaraq, mütəxəssis çatışmazlığı mövcuddur. Buna səbəb 2015-2018-ci illərdə İT mütəxəssislərinin kütləvi şəkildə xaricə axın etməsidir. İT mütəxəssislərinin əksəriyyəti ölkədən gedir, xaricdə daha yaxşı, perspektivli iş tapırlar. Maraqlıdır, ölkəmizdə İT sahəsində təhsil alan şəxslər niyə xaricə axın edir? Mövzu ilə bağlı "Cebheinfo.az"-a açıqlamasında İKT üzrə ekspert Elvin Abbasov bildirib ki, Azərbaycanda çox yaxşı perspektivli gənclər var ki, hazırda onlar xaricdə tanınmış şirkətlərdə işləyirlər: "Lakin bu istedadlı gənclərin sayı çox azdır. Azərbaycanda İT sahəsində təhsil alan gənclərin əsas hissəsi o qədər də uğurlu deyil. Təhsil sisteminin İT istiqamətindəki tədris planları və metodları, dərslikləri çox köhnə dövrü əhatə edir. Bir çox universitetləri bu istiqamətdə nümunə gətirmək olar ki, İT sahəsində təhsil alan gənclər çox az faizli uğurlu olur. Uğurlu olanlar da təhsildənkənar özünü inkişaf etdirənlərdir. Digər istiqamətdə, Azərbaycanlı gənclərin xaricə meyil etmələri, xarici təcrübəni mənimsəmək istəmələri mənfi bir hal deyil. İstənilən halda, hər kəs Azərbaycanla bağını qoruyur. Demək olar ki, gənclərimizin xarici təcrübəni öyrənmələri xarici şirkətlərlə işləmələri bizim üçün avantajdır". Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycanda İT sahəsi üzrə gəlirin az olması bir faktdır: "Azərbaycandakı dövlət qurumlarının İT proyektlərinə yanaşması arzuolunan səviyyədə deyil. Eyni zamanda İT əməkdaşlarına verilən qiymət, aylıq əməkhaqqı xarici ölkələrdəki yanaşma ilə eynilik əks etdirmir. Bu sahə üzrə işləyənlər daha çox özəl sektorda işləmək istəyirlər, çünki özəl sektorda əməkhaqqı nisbətən daha yüksək olur. Lakin özəl sektorda da avantajlı durumda deyilik. Ekosistem yavaş-yavaş formalaşır, illər sonra biz də xarici yanaşma ilə ayaqlaşa biləcəyik".İnformasiya texnologiyaları (İT) çox geniş anlayışdır. İT sahəsi həyatımızın demək olar ki, bütün sahələrində var. Müasir yeniliklərlə nəzərdə tutulan internet, kompüter, şəbəkələr və s. hər şey informasiya texnologiyalarının tərkibindədir. Ölkəmizdə bu peşə sahiblərinə tələbat çoxdur və artan xətlə davam edir. Son vaxtlar bu sahəyə yönələnlərin sayının çoxalmağına baxmayaraq, mütəxəssis çatışmazlığı mövcuddur. Buna səbəb 2015-2018-ci illərdə İT mütəxəssislərinin kütləvi şəkildə xaricə axın etməsidir. İT mütəxəssislərinin əksəriyyəti ölkədən gedir, xaricdə daha yaxşı, perspektivli iş tapırlar. Maraqlıdır, ölkəmizdə İT sahəsində təhsil alan şəxslər niyə xaricə axın edir? Mövzu ilə bağlı "Cebheinfo.az"-a açıqlamasında İKT üzrə ekspert Elvin Abbasov bildirib ki, Azərbaycanda çox yaxşı perspektivli gənclər var ki, hazırda onlar xaricdə tanınmış şirkətlərdə işləyirlər: "Lakin bu istedadlı gənclərin sayı çox azdır. Azərbaycanda İT sahəsində təhsil alan gənclərin əsas hissəsi o qədər də uğurlu deyil. Təhsil sisteminin İT istiqamətindəki tədris planları və metodları, dərslikləri çox köhnə dövrü əhatə edir. Bir çox universitetləri bu istiqamətdə nümunə gətirmək olar ki, İT sahəsində təhsil alan gənclər çox az faizli uğurlu olur. Uğurlu olanlar da təhsildənkənar özünü inkişaf etdirənlərdir. Digər istiqamətdə, Azərbaycanlı gənclərin xaricə meyil etmələri, xarici təcrübəni mənimsəmək istəmələri mənfi bir hal deyil. İstənilən halda, hər kəs Azərbaycanla bağını qoruyur. Demək olar ki, gənclərimizin xarici təcrübəni öyrənmələri xarici şirkətlərlə işləmələri bizim üçün avantajdır". Ekspert qeyd edib ki, Azərbaycanda İT sahəsi üzrə gəlirin az olması bir faktdır: "Azərbaycandakı dövlət qurumlarının İT proyektlərinə yanaşması arzuolunan səviyyədə deyil. Eyni zamanda İT əməkdaşlarına verilən qiymət, aylıq əməkhaqqı xarici ölkələrdəki yanaşma ilə eynilik əks etdirmir. Bu sahə üzrə işləyənlər daha çox özəl sektorda işləmək istəyirlər, çünki özəl sektorda əməkhaqqı nisbətən daha yüksək olur. Lakin özəl sektorda da avantajlı durumda deyilik. Ekosistem yavaş-yavaş formalaşır, illər sonra biz də xarici yanaşma ilə ayaqlaşa biləcəyik".

Cəbhə.info

İT mütəxəssisləri niyə xaricə axın edirlər?

“Texnologiya inkişaf etdikcə bütün sahələrə öz töhfəsini verir. Çox təəssüf ki, bu tərəqqinin imkanlarından müəyyən kateqoriyalı insanlar da neqativ istiqamətdə faydalanır. Məsələn, süni intelekt səs və görüntünü eyniləşdirmək imkanı verir. Bundan əlavə texniki qurğular insanı çox asanlıqla yamsılaya bilir. Süni intelektin bu imkanları da təbii ki, dələduzlar üçün yeni qazanc yerləri açır”. Bu fikirləri süni intellektin yaratdığı fəsadlardan danışan Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyasının sədri Elvin Abbasov deyib. O, Bizim.Media-ya açıqlamasında bildirib ki, bir müddət əvvəl Avropa ölkələrində səs və görüntünün eyniləşdirilməsi versiyalarına tez-tez rast gəlinirdi: “Son aylarda isə bəzi dələduzlarun bu imkandan istifadə edərək yaşlı adamları aldadaraq onların vəsaitlərini ələ keçirdikləri ilə bağlı xəbərləri eşidirik. Açığı, bu dələduzluq variantının ölkəmizə belə qısa zamanda sirayət edəcəyini gözləmirdik. Çünki süni intelektin imkanlarından populyar dillərdə daha çox faydalanmaq olur. Məsələn, ingilis, rus, alman, çincə və digər populyar dillər süli intelekt aləmində daha çox imkanlar açır. Hətta keçən ay “Android”də 10-a yaxın populyar dilin anındaca digər dilə tərcüməsinin şahidi olduq. Yəni “Android” bir dildə danışan şəxsin paralel olaraq digər dildə sinxron tərcüməsini verirdi. Ancaq bu dillər arasında Azərbaycanca və Türkiyə türkcəsi yox idi. Lakin indi süni intelektin imkanlarından istifadə edən bəzi dələduzlar soydaşlarımızı asanlıqla aldada bilirlər. Məsələn, övladın, qardaşın, bacının və digər yaxın adamın saxta və eyniləşdirilmiş səsləri yaxınlarına göndərilir. Bu səs vasitəsilə həmin adamların şəxsi məlumatları və yaxud vəsaitləri ələ keçirilir. Azərbaycan dilinin süni intelektdə öz səlis bazası yaradılmadığı bir vaxtda dələduzların hərəkətə keçməsi təəssüf və təəccüb doğurur. Azərbaycandakı kiberdələduzlar artıq eyniləşdirilmiş səs texnologiyasına nail olublar. Həmin dələduzlar kimlərinsə adından eyniləşdirilmiş səslə onların yaxınlarıyla ünsiyyət qururlar. Əslində texnoloji baxımdan bu çox çətin bir prosesdir. Çünki, süni intelekt xüsusi texnologiyalar vasitəsi ilə öyrədilir”. Müsahibimiz təəssüflə qeyd edib ki, bu məsələdə dələduzlar bizdən bir yox, bir neçə addım qabaqdadır: “Bu da yaxın aylarda ölkəmizdə kiberdələduzluğun daha ağır nəticələr verəcəyi ehtimalını yaradır. Təəssüflər olsun ki, bu texnologiyanı hər hansı bir proqram təminatı ilə başa düşmək mümkün deyil. Burada insanların canlı müşahidəsi lazımdır. Çünki hər kəs öz yaxınının danışıq üslubunu, hərəkətini, vərdişlərini və ifadə tərzini daha yaxşı bilir. Ona görə də vətəndaşlar diqqətli olmaldır. Onlar gələn mesajlara və zənglərə qarşı daha diqqətli olmalıdırlar. Bunu dəqiqləşdirmək üçün ya görüntülü danışmalı, ya da öz aralarındakı danışıq ifadələrini sınaqdan keçirməlidirlər”.

BIZIM MEDIA

Kiberdələduzların YENİ FIRILDAĞI – Süni intellekt vasitəsilə insanları necə ALDADIRLAR?

İnternet paketlərin qiyməti qalxır, sürəti isə yerində sayır… Ölkədə bütün sahələrdə qiymətlərin durmadan və sürətlə artdığı bir zamanda internet provayderləri də “heç kimdən geri qalmayaq” devizini rəhbər götürüblər. Lakin provayderlər “əmma” qoyaraq, bir qədər hiyləgər yol seçiblər... “Aztelekom” GPON (Gigabit Passive Optical Network - Gigabit tutumlu Passiv Optik Şəbəkə) tarifləri üzrə təqdim olunan sürətləri 2.5 dəfə (40 Mbit/s internet sürətini 100 Mbit/s-yə, 60 Mbit/s internet sürətini 150 Mbit/s-yə və 100 Mbit/s sürətini isə 250 Mbit/s-yə qədər) artırdığını elan edib. Yeni sürət tariflərində abunəçilər üçün seçim imkanı 100 Mbit/s-dən başlayır. İddiaya görə, hər Mbit/s üçün ödəniş məbləği 0.45 AZN-dən 0.25 AZN-ə endirilib. Abunəçilərə 100 Mbit/s internet üçün 25 AZN, 150 Mbit/s internet üçün 30 AZN, 250 Mbit/s internet üçün 36 AZN qiymət təklif edilir. Yəni, əvvəllər abunəçilər 10, 15, 18 manatlıq paketlərdən yararlanırdılarsa, yeni qiymət dəyişikliyində artıq seçim imkanı yoxdur. Bu tariflər isə insanların narazılığına səbəb olub. “Aztelekom” və “Bakı Telefon Rabitəsi” internetin qiyməti ilə bağlı məlumatlara belə aydınlıq gətiriblər ki, aparılan infrastruktur təkmilləşdirmələrinin məqsədi vətəndaşların yüksək sürətli internetə artan tələbatının qarşılanması və daha yüksək keyfiyyətli internet xidmətlərindən faydalanmasıdır: “Qiymət siyasətimiz müştərilərimizə daha yüksək sürət və Mbit həcminə görə mümkün optimal qiymət təklif etmək şərti ilə bazar tələblərinə uyğun formalaşdırılır”. İlk baxışdan hər şey gözəldir. Milli provayderlərimiz internetin sürəti baxımından beynəlxalq reytinqlərdə quyruqda sürünən ölkəmizi “pis siyahıdan” çıxarmağa cəhd edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz “əmma” olmasa... Mütəxəssislərin fikrincə, “Aztelekom”un faktiki texniki imkanları 100 Mbit internet qrafikini təmin etməyə yetmir. Ən yaxşı halda 15-16 Mbit-ə qədər internetlə təmin edə bilir. Həm də vətəndaşa seçim haqqı verilmir. Ən aşağı səviyyə 25 manat deyil, 10-15 manat ola bilər. Burada seçim, rəqabət imkanları, istehlakçıların seçmə sərbəstliyi olmalıdır. Hər kəs də öz büdcəsinə, iqtisadi qrafikinə uyğun, özünə lazım olan qədər internetə vəsait ödəməlidir. Böyük şirkətlər, banklar, təhsil, səhiyyə müəssisələri var ki, orada yüksək sürətli internetə ehtiyac var. Ancaq hər hansı fərdi mənzil, yaxud bir vətəndaş üçün bu qədər yüksək internetə də ehtiyac yoxdur. Olarsa, o zaman vətəndaş büdcəsinə uyğun olaraq daha keyfiyyətli internet üçün çox vəsait ödəyə bilər. Bir sözlə, aşağı kateqoriyalarda seçim olmalıdır. Seçim olmadığına görə bu, birbaşa istehlakçı hüquqlarının, bazarda rəqabət prinsiplərinin pozulmasıdır. Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov Pressklub.az-a açıqlamasında deyib ki, istehlakçıların beynəlxalq və yerli hüquqlarından biri onun seçim hüququdur: “Təəssüf ki, bizdə bu barədə haqsızlıq olur. İstehlakçıların seçim hüququ pozulur. Azərbaycan hökuməti elə bir şərait yaratmalıdır ki, istehlakçıların seçim hüququ təmin olunsun. Kim hansı internetdən istifadə etmək istəyirsə, ona da qoşulsun. Çox təəssüf ki, burada hökmranlıq mövcuddur istehlakçılara təzyiqlər olur. Bu barədə mənə şikayətlər gəlir. Bu, istehlakçıların hüquqlarının pozulması kimi qiymətləndirilə bilər. Bununla bağlı AİB-ə yazılı şikayətlər daxil olarsa, biz insanların hüquqlarını qorumaq üçün lazımi addımları atarıq”. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, mütəxəssislər “Aztelekom”un faktiki 100 Mbit internet qrafikini təmin etməyə texniki imkanları olmadığını bildirilər. Elə abunəçilər də qiymət və “sürət” artımı olmasına baxmayaraq, yenə də əziyyət çəkdiklərindən gileylənirlər. Bəs bu problemlərin yaranma səbəbi nədir? Pressklub.az-a açıqlama verən Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyası (AİKTSA) İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov bildirib ki, adətən insanlar “qapıdan çölə çıxan kimi internet gedir” deyirlər. Yəni, paketlərin dəyişməsindən sonra internetin keyfiyyəti azalıb: “Əslində modemin əhatəsindən kənara çıxmağın internetin keyfiyyəti ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu sadəcə modemin siqnallarının əhatəsi ilə əlaqəlidir”. Ekspert deyib ki, paketin sürətinin qalxması ilə siqnalların fəaliyyətinin zəifləməsinin heç bir əlaqəsi olmasa da insanlar bundan əziyyət çəkirsə, siqnalgücləndirici qurğular, yəni akses pointlərdən istifadə edə bilərlər: “Hər bir halda provayderlər də xidmət etdiyi bölgələrdə öz qurğularını yaxşılaşdırmalıdır. Ola bilsin ki, əhalinin, ailə təsərrüfatının və bizneslərin sayına görə müəyyən qurğular tam hesablanmayıb və daha aşağı yüklə təmin olunub. Həmçinin, ədalətsiz yanaşma da istisna olunmur. Amma bunların hər biri texniki olaraq əsaslanmalıdır. Vətəndaşlar evlərində telefonu və ya kompüteri birbaşa gələn xəttə qoşaraq sürət testi ilə öz internet limitlərini ölçməlidir”. İnternetin sürətindən şikayət edənlərdən biri də Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri, enerji məsələləri üzrə ekspert İlham Şabandır. “Qiymətin bahalaşmasının internet xidmətinin keyfiyyətinə heç bir aidiyyatı yoxdur. KTV səhərdən işləmir. Yazırsan da cavab vermirlər. Zəng etməyin mənası da yoxdur”- deyə, o, paylaşımında bildirib. Yeri gəlmişkən, Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz mətbuata açıqlamasında bildirib ki, deyilən arqumentlər məntiqsizdir və heç bir dataya söykənmir. Hələlik ölkədə telekommunikasiya sektorunda müstəqil tənzimləyici qurum yoxdur. Onun sözlərinə görə, sektorda istehlakçıların hüququnu qorumalı olan İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları Agentliyidir: “O da müstəqil deyil. “Aztelekom” da nə Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyinin tabeliyində olan İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları Agentliyindən (İKTA) çəkinir, nə də İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətindən. Yenicə magistral (backbone) statusu qazanan “Aztelekom”-un hər bir müştəriyə minimal 100Mbit/s sürət təqdim etmək, keyfiyyətli servis qurmaq üçün heç bir texniki-texnoloji imkanı yoxdur”. Osman Gündüz hesab edir ki, gərək müvafiq qurumlar monitorinq aparıb “Aztelekom”un elan etdiyi parametrlərə uyğun texnoloji imkanlarının olmasını müəyyən etsin: “Əminliklə deyirəm ki, “Aztelekom”da nəinki hər abunəçiyə 100Mb/s, heç 40 Mb/s vermək üçün texniki-texnoloji imkanı yoxdur. Açıqlasın görək, “Aztelekom” hazırda nə qədər trafik alır və nə qədər satır? Müştərilərin sayı və tələbatı nə qədərdir ? Dövlət qurumu üçün bu məlumatlar açıq olmalıdır. Lakin “Aztelekom” bunu qapalı saxlayır”. Günay Elşən

Press klub

Köhnə sürət, yeni qiymət…

“Google Maps”də azad edilmiş ərazilərimizin adları doğma dilimizdə yazılsa da, erməni müəlliflərin vaxtı ilə çəkdiyi fotolar hələ də qalır. Veb xəritədə paylaşılan bu fotolarda keçmiş xunta rejiminin və Ermənistanın bayrağı əks olunub. Belə bir hal xəritədə Xankəndi şəhəri ilə bağlı məlumatlara baxarkən müşahidə olunub. Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov Musavat.com-a deyib ki, bu, bilinən ilk hal deyil: “Ermənilər hətta paytaxt Bakını və onun bir sıra ərazilərini işarələyərək öz dillərində qeyd edirlər. “Google Maps”in alqoritmi və metodologiyası sosial şəbəkə məntiqi ilə işəyir. Yəni insanlar qeydiyyatdan keçərək hər hansısa bir yeri işarələyərək, ora haqqında məumatlar paylaşırlar. Həmin məlumatlar üzərində düzəliş və ya məlumatı report bölümündən istifadə edərək şikayət edilə bilər. Çünki bu veb xəritə açıq platformadır. Sadəcə olaraq orada qeydiyyatdan keçib, təkmilləşdirmə etmək lazımdır.&nbsp;Bir məsələni də qeyd edim ki, rayon və şəhər adları, daha sonra digər inzibati ərazilərlə bağlı müvafiq qurumlar platformalara siyahı verirlər. Yəni əhəmiyyətli ərazilərin adları Azərbaycan hökumətinin rəsmi şəkildə “Google Maps”ə təqdim etdiyi siyahı ilə tərtib olunur”. Ekspert bildirib ki, şəhərlərin və kəndlərin məntəqələri, parkların adları istifadəçilər tərəfindən əlavə edilə bilər: “Hər hansısa bir şəxs obyekt açarsa, hotel tikərsə, veb xəritədə onların adlarını istədiyi kimi adlandıra və ya dəyişdirə bilər. Səhv olan məlumatları isə şikayət etməklə düzəltmək mümkündür. Bu tip xəritə proqramları və xidmətlər vətəndaşların öhdəsinə buraxılıb. Əks halda “Google” kimi beynəlxalq bir platformanın özünün hər hansı qeydiyyatı aparması üçün böyük vəsait tələb olunur. Bu xidmətlər sosial, yəni qazancsız olduğu üçün faydalı kontentlər yaratma məqsədi ilə platforma istifadəçilərinə icazə verir. Hazırda biz veb xəritədə Şuşaya baxdıqda orada hər şey Azərbaycan dilindədir. Erməni dilində nəsə olarsa, şikayət etməklə hüquqlar bərpa oluna bilər. Və ya keçmiş qondarma rejimin hər hansısa atributu qeyd olunubsa, bunlar şikayət edilməklə düzədilə bilər. Bu da vətəndaş müstəvisində həyata keçirilməlidir. Dövlət bu istiqamətdə qrantlar elan edə və bu qrantlar həm fərdi, həm də QHT-lər müstəvisində faydalı kontentlər yarada bilər”. Şahanə Rəhimli Musavat.com

Yeni Müsavat

“Google Maps”də ermənilərin Xankəndidən çəkdiyi FOTOLAR – Qondarma bayraqları necə silək?

Niyə bizdə Bigdata formalaşmır? Qurumlar niyə bu işdə maraqlı deyil? Azadmedia.az xəbər verir ki, İT mütəxəssisi Elvin Abbasov bu barədə sərt səslənsə də, cəsarətli açıqlama verib. İT mütəxəssisinin bildirdiyinə görə ölkəmizdə istər özəl, istər dövlət, heç bir qurum datasının həcmi barədə illər üzrə hesabat vermir, o ki qaldı bizdə Bigdata formalaşsın və öz data şəbəkəmiz yaransın. Qurumların "süni intellekt həlli yaratdım" dedikləri isə ChatGPT-nin API servislərinə qoşulmuş həlləridir. Biz ancaq xarici resursları bəsləyirik. E.Abbasov hesab edir ki, Süni intellektdə öyrədilməyən dillər gələcəkdə ancaq kitabxanalarda qalan funksionalsız dillər olacaq:&nbsp;"Bildiyiniz kimi biz süni intellektə promt yazanda o ingilis dilinə tərcümə edir, məlumatı axtarır sonra isə azərbaycancaya tərcümə edib bizə cavab verir. Belə getsək gələcəkdə dilimiz təhlükə altına girəcək. Çünki süni intellekti öyrədəcək heç bir resurs yaratmırıq. Ölkədə əldən-ələ gəzən dataset adında kiçik məlumat topluları isə Bigdata sayılmayacaq kiçik həcmli məlumat toplusudur". Sonda İT mütəxəssisi təəssüflə qeyd etdi ki, biz ölkə üzrə özəl vəya dövlətə aid data həcmini ancaq Dark web-dən alırıq. <a href="https://azadmedia.az/cemiyyet/98578-elvin-abbasov-glckd-dilimizi-thluk-gozlyir-bizd-bigdata-formalamr.html" target="_blank">Linkə keçid</a>