Xəbər verdiyimiz kimi, Livanın paytaxtı Beyrutda “Hizbullah” tərəfindən istifadə edilən portativ rabitə qurğuları partladılıb. Son məlumatlara görə, azı 2800 nəfər yaralanıb, 8 nəfər isə həlak olub. Yaralılar arasında İran səfiri Moctaba Amani də var. Onun həyatı təhlükədə deyil. Partlayışların birində Hizbullah millət vəkilinin oğlu da həlak olub. Bütün bunlar peycerlərin eyni anda parladılması ilə baş verib. Maraqlıdır, hakerlər mobil cihazlarımıza və komputerlərimizə müdaxilə edib peycerlərdə olduğu kimi təxribat törədə bilərlərmi? Düşmən tərəf bu cür əməllərlə hansı təhlükəli hərəkətləri edə bilər. Mövzu ilə bağlı Musavat.com-a danışan Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov bildirib ki, Livanda peycerlərin (rabitə cihazlarının) kütləvi şəkildə partlaması hadisəsi texnoloji sabotaj və ya hədəfli bir kiberhücum kimi qiymətləndirilə bilər: “Cihazların eyni vaxtda partladılması, çox güman ki, xarici müdaxilə ilə əlaqəlidir və bu, peycerlərin zəif şifrələnməsi və ya idarəetmə sistemlərindəki boşluqlardan istifadə olunaraq həyata keçirilib. Bu hadisə göstərir ki, rabitə cihazları, xüsusən də qapalı sistemlərdə işləyən texnologiyalar, hər zaman yüksək səviyyədə qorunmalıdır. Təhlükəsizlik tədbirləri yetərli səviyyədə olmasa, bu cür hücumlar daha geniş miqyasda həyata keçirilə və ciddi nəticələrə səbəb ola bilər”. Ekspertin sözlərinə görə, xüsusilə, dövlət qurumları və təşkilatlar, belə cihazların şifrələmə səviyyəsini və təhlükəsizlik protokollarını gücləndirməlidir ki, bu cür kütləvi hücumların qarşısı alına bilsin. Qeyd edək ki, ABŞ kəşfiyyatının keçmiş əməkdaşı Edvard Snouden bildirib ki, Livanın müxtəlif bölgələrində peycerlərin kütləvi şəkildə partlaması haker hücumu ilə deyil, quraşdırılmış partlayıcı qurğuların işləməsi ilə bağlıdır. O, X sosial şəbəkəsində yazıb ki, belə fikirə gəlməsinə zərərçəkənlərin aldıqları oxşar ağır xəsarətlər səbəb olub. “Əgər bunlar həddindən artıq qızmış batareyalardan yaranan partlayışlar olsaydı, biz daha kiçik yanğınlar və uğursuzluqlar görərdik”, - Snouden əlavə edib. O, partlayışın arxasında İsrailin ola biləcəyini etiraf edib və mahiyyətcə bunu terrorizm adlandırıb: “Terrorizmdən fərqlənmir". Xatırladaq ki, sentyabrın 17-də Beyrut və Livanın bölgələrində peycerlərin irimiqyaslı partlaması baş verib. KİV-in məlumatına görə, kiberhücum İsrail kəşfiyyatının agenti Mahşir Keşer tərəfindən həyata keçirilib. O, əvvəllər Hizbullahın logistika marşrutlarına yönəlmiş müxtəlif əməliyyatlar həyata keçirib Şahanə Rəhimli Musavat.com

Yeni Müsavat

Kibertəhlükəsizlik

Üstümüzdə bomba gəzdiririk - telefonlarımızla bizi qətl edə bilərlər

Azərbaycan, BMT-nin Elektron Hökumətin İnkişaf İndeksi (EGDI) üzrə beynəlxalq reytinqdə tarixi bir göstəriciyə nail olub. 2022-ci illə müqayisədə ölkəmiz bu il 9 pillə irəliləyərək 193 ölkə arasında 74-cü yerə yüksəlib və 0.7607 bal toplayaraq “Çox Yüksək EGDI” kateqoriyasına daxil olub. Bu irəliləyiş, Azərbaycanın rəqəmsal hökumətin inkişafı istiqamətində mühüm addımlar atdığını göstərir. BMT-nin Elektron Hökumətin İnkişaf İndeksi hər iki ildən bir açıqlanır və ölkələrin rəqəmsal hökumətin inkişafı üzrə göstəricilərini əks etdirir. Bu ilki hesabatda yer alan göstəricilər 2023-cü ilin may ayına qədər olan vəziyyəti əhatə edir. Azərbaycan, onlayn dövlət xidmətləri və telekommunikasiya infrastrukturu üzrə hər birində 21% artım qeydə alaraq indeksin qiymətləndirmə meyarlarını əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırıb. Elektron İştirakçılıq İndeksində (EPI) isə 28% artım əldə edərək 98-ci yerdən 88-ci yerə yüksəlib. Bu uğurlar, son iki ildə həyata keçirilən Rəqəmsal İnkişaf Strategiyası, dövlət qurumlarının koordinasiyalı fəaliyyəti və beynəlxalq ekspertlərlə təcrübə mübadiləsi nəticəsində mümkün olub. Xüsusilə, “Onlayn Azərbaycan” layihəsi kimi təşəbbüslər bu irəliləyişə ciddi töhfə verib. AİKTSA sədri Elvin Abbasov

Sosial

Azərbaycanın Rəqəmsal Hökumət İnkişafında Tarixi Naliyyəti

Bu oyunun qazananı yoxdur. Pisdən daha pisimi seçək? Çünki Vikipediya idarəçiliyi məsələsində seçimlər arasında yaxşısı yoxdur. Bu bütün ölkələrdə belədir. Vikipediya milli hisslərlə, patriotizmlə idarə olunmur. Əgər ölkədə bu vəziyyət davam etsə, güman ki, Vikipediya fond bütün inzibatçıları və bürökratları azad edəcək və nəzarəti öz əlinə alacaq. Əgər bu baş versə və Azərbaycanca Vikipediya fondun nəzarətinə keçsə, bundan sonra nə baş verə biləcəyini heç düşündünüzmü? Bu sadəcə fəlakət olacaq! Azərbaycanlı gənc vikipediyaçıların əziyyəti boşa gedəcək və həssas mövzular ilə bağlı bir çox məqalələrimiz BMT-nin qaydalarına əsasən və ya beynalxalq akademik məqalələrə istinadən redaktə olunacaq. O zaman nə yüksək vəzifəli rəsmi şəxslərin məqalələrini qoruya, nə də "Qondarma Dağlıq Qarabağ" məqaləsindəki "qondarma" sözünu orada saxlaya biləcəyik. Hətta "Xocalı soyqırımı" ifadəsinin "soyqırım" hissəsini beynalxalq akademik məqalələri əsas getirərək çıxaracaqlar və "Xocalı faciəsi" edəcəklər. Vikipediya fondun nəzarətinə keçərsə, əsil düşmənlər, yəni, ermənilər və erməni diasporası ilə əlaqəli ermənipərəstlər rahatlıqla orada öz çirkin əməllərini həyata keçirəcəklər. Bunların olmasını hansı səbəblər yaradar deyə düşünürsünüzsə, cavab verim. Mən bilən, bütün ictimai zorakılığa və ictimai linçə məruz qalanlar artıq Vikimedia Fonduna şəxsi məlumatlarını yayan Vikipediyaçıları şikayət ediblər. Azərbaycanca vikipediya Vikimedia Fondunun nəzarətinə kecməməlidir! İctimai linçi dayandırmaq lazımdır! ALLAH vətən yolunda, torpaq uğrunda canından keçən bütün şəhidlərimizə rəhmət etsin. Şəhidlər mövzusu çox həssasdır və kaşki bu yol seçilməsəydi. Şəhidlərin adları Vikipediyadan silinməyib, siyahılaşdırılır. Bu, ilk şəhid məqalələri yaradılandan bəlli idi. O məqalələrin bir çox hissəsini yaradan elə indi ictimai zorakılığa məruz qalan və ictimai linç edilən gənclərdir. İllərlə Azərbaycanca Vikipediyanı zənginləşdirən gənclərin əməyi heçə sayılır. Hansı ki həmin Vikipediya məqalələri əsasında bir çox internet resursu və "memorial.az", "unudulmazlar.az" kimi şəhidlərimizlə bağlı sayt yaradıldı. Vikipediyada isə yuxarıda qeyd etdiyim kimi qaydalara uygun olaraq, şəhidlərimizi əhatə edən təkmilləşdirilmiş siyahılar hazırlanır. Dünən ictimai şəxslərin bir çoxu sosial şəbəkələrdə və və ayrı-ayrı media orqanlarında vikipediyaçı gənclərin şəkillərinin yayılmasına səbəb oldu. Təqsirsizlik prezumpsiyasına əsasən, cinayətin törədilməsində təqsirləndirilən hər bir şəxsin onun təqsiri qanunla nəzərdə tutulan qaydada sübuta yetirilməyibsə və bu barədə məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş hökmü yoxdursa, təqsirsiz sayılmasını nəzərdə tutan hüquqi prinsipdir. Təəssüf ki, ictimai şəxslər və media qurumları "Təqsirsizlik prezumpsiyası" və "Fərdi məlumatların qorunması" beynalxalq hüquq prinsiplərini pozdular. Bu bir neçə gün ərzində medianın mənə sualları bu idi ki, Hökümət niyə nəzarət etmir, cavab çox sadədir, heç bir ölkədə Vikipediyaya dövlət tərəfindən nəzarət edilmir. Bu qaydalara ziddir. Məsələn, elə 1 milyard yarım əhalisi olan Çini götürək. Niyə orada hələ də Vikipediya bağlıdır? Çünki Vikipediya Çin hökumətinin şərtini qəbul etmədi. Türkiyədə Vikipediya illərlə bağlı qaldı və heç bir şərtləri qəbul edilmədən blokdan çıxarıldı. Rusiyada isə Vikipediya fondunun rəsmi nümayəndəsinin dövlətlə yaxın əlaqəsi olduğu aşkarlanan kimi həmin şəxs fond tərəfindən dünya üzrə bütün vikipediyalarda bloklandı. İngiliscə Vikipediyada ABŞ- nin keçmiş prezidenti Donald Tramp hakimiyyətdə olarkən haqqında nələr yazılmışdı. Bəs o zaman niyə Vikipediyanı əngəlləyə bilmədilər?! Başa düşməliyik ki, Vikipediya beynəlxalq platformadır və heç bir ölkənin tələbini və müdaxiləsini qəbul etmir. Vikipediya oyuncaq deyil, beynəlxalq əhəmiyyətliliyi olan internet resursudur. Google, Meta, OpenAİ və bunlar kimi bir çox şirkətlərin qidalandığı nəhəng platformadır. Buraya ABŞ- də daxil olmaqla heç bir ölkə təzyiq edə bilməz. Platformanın öz qaydaları var və heç bir ölkənin milli mənafeyini qorumur. Eyni zamanda heç bir ölkənin nəzarətində deyil. Azərbaycanca Vikipediyanın ölkəmiz üçün kifayət qədər əhəmiyyəti var. Bunu yuxarıda detallarla sadaladım. Bu nüansları nəzərə alaraq, son bir neçə gündür davam edən mübahisədə iştirak edən bütün tərəfləri qarşılıqlı ittiham və təhqirləri dayandırmağa, soyuqqanlı şəkildə və təmkinlə problemdən çıxış yolu axtarmağa çağırıram. Əks halda uduzan sadəcə Azərbaycanca Vikipediya olacaq. AİKTSA sədri Elvin Abbasov

Baku.News

İnternet

Bu sadəcə fəlakət olacaq! -Elvin Abbasov vikipedia ilə bağlı açıqlama verdi

AİKTSA-nın təşkilatçılığı ilə media nümayəndələri Bakıda yeni açılan "Hazel" mağazasında ADNSU-nun dosenti, biznes konsultant Sakit Səmədovla görüşüb. S.Səmədov fərdi təcrübəsində buraxdığı səhvləri sadalayıb, media nümayəndələrinə vaxtı düzgün dəyərləndirməyi tövsiyə edib. O, gənclikdə dil bacarıqlarının təkmilləşdirilməsi kimi yarıda buraxılan başlanğıcların mütləq zamanında tamamlanması, peşəkar inkişafa dəstək, inkişafa gedən yolda üzləşilən çətinliklərin ruhdan düşmədən dəf olunması və s. bu kimi məsələlərə də toxunub. Daha sonra mağazanın fəaliyyəti ilə bağlı məlumat verilib. Qeyd olunub ki, "Hazel" 1964-cü ildə qurulmuş Balakən konserv zavodunun nəzdində olan "Balakan food"un təməlində təsis olunmuş bir markadır. Yüksək keyfiyyətli, əvəzolunmaz dada malik olan Belçika şokoladlarından istifadə edərək, çox çeşidli, hər zövqə uyğun şokolad məmulatları müştərilərə təqdim edilir. Visiontv.az

Vision TV

"Hazel" mağazasında biznes konsultant Sakit Səmədovla görüş keçirilib

“Vətən müharibəsi şəhidləri ilə bağlı məqalələr "Vikipedia"dan silinib”. Belə bir məlumatla texnobloqer, Mətbuat Şurası İdarə Heyətinin üzvü Fərid Pərdəşünas çıxış edib. O, üç min şəhidlə bağlı məlumatların "Vikipedia"dan tamamilə silindiyini "Facebook" hesabında yazıb: “Aralarında yüksək rütbəli hərbçilər, polkovnik-leytenantlar var. Müharibə illərində könüllü qruplar tərəfindən yaradılan şəhid məqalələri azərbaycanlı Vikipediaçılar tərəfindən tamamilə silindi. Onlar buna səbəb kimi, şəhidlərin qeyri-ensiklopedik şəxslər olduğunu əsas gətiriblər. Bu, birbaşa azərbaycanlı Vikipediaçıların şəxsi təşəbbüsü əsasında olub. Aylardır buna zəmin hazırlanırdı. Təsəvvür edin, Azərbaycanda adına küçə olan, illərini vətənə xidmətlə keçirən, 5 medal sahibi şəhid bu ölkə üçün qeyri-ensiklopedik adlandırılıb, "Vikipedia"dan silinir”. "Vikipedia Azərbaycan"ın inzibatçısı Ayxan Ziyadzadə isə Qafqazinfo-ya açıqlamasında bildirib ki, şəhidlər haqqında informasiyaların tamamilə silinməsi barədə məlumatlar reallığı əks etdirmir. Həmin məlumatlar siyahılaşdırılıb və "Vikipedia"da verilib: “Şəhid məqalələri 2020-ci ildən başlayaraq Azərbaycanca "Vikipedia"da könüllülərin fərdi təşəbbüsü ilə müvəqqəti olaraq yaradılmışdı. Bunun məqsədi ilkin olaraq şəhidlərimiz haqqında məlumatın azad platformaya yerləşdirilməsi və geniş çərçivədə resurs mənbələrinin bunu özünə köçürməsi idi. "Vikipedia" buna görə uyğun idi ki, orada yazılan mətnlər müəllif hüquqları ilə qorunmur, hər kəs köçürə bilər. Buna baxmayaraq, son dörd il ərzində bu məqalələri saxlamaq çətinləşməyə başlamışdı”. A.Ziyadzadə əlavə edib ki, "Vikipedia" Azərbaycan Respublikasının nəzdində olan vebsayt deyil, qlobal platformadır və müəyyən qaydalar var ki, beynəlxalq formada tətbiq edilir: “Biz əlimizdən gəldikcə o məqalələri saxlamağa çalışdıq, lakin artıq məsələ ABŞ-də yerləşən "Vikimedia" Fondunun diqqətinə belə çatmışdı. "Vikipedia"nın qaydalarına əsasən, həmin məqalələr, ümumiyyətlə, yaradılmamalı idi. Bu səbəbdən, son çarə kimi, artıq yaradılan məqalələrin öz məqsədinə çatdığı qənaətində olaraq, konsensus ilə silinməsinə qərar verilmişdi. Buna baxmayaraq, həmin konsensus aylardır icra olunmurdu. Mən, sadəcə, silmə səlahiyyətlərinə malik bir inzibatçı kimi həmin konsensusu icra etmişəm. Şəhidlərin ruhu, mirası biz də daxil olmaqla bütün Azərbaycan vətəndaşları üçün ucadır. Biz onların mirasının davam etməsi üçün əlimizdən gələni etmişik və baş vermiş hadisənin bu cür şərh edilməsi məni şəxsən məyus edir”. Bəs həqiqətən bu məqalələrin “Vikipedia”dan silinməsində əsas məqsəd nədir? Niyə gözlənilmədən və xəbərdarlıq edilmədən belə bir addım atılıb? Mövzu ilə bağlı Pressklub.az- açıqlama verən “Vikipedia Azərbaycanca”nın Patrulu, Vikipedia üzrə ekspert-təlimçi Sübhan Xıdırzadə bildirir ki, “Vikipedia Azərbaycanca”da şəhid məqalələri silinib və bu hadisə ictimaiyyətdə, ümumiyyətlə, bütün Vikipediaçıların reputasiyasını zədələyir. Vikipediada bu hadisəni hamı dəstəkləmir. “Ölkədə kifayət qədər vətənpərvər, intellektual "Vikipedia" könüllüləri var. "Qorqud" Vikipedia Metodik Klubu uğurlu işlər ortaya qoyub. Klub hər gün də bu işi davam etdirir. Azərbaycan tarixinə, mədəniyyətinə aid minlərlə məqalə yaradılıb və zənginləşdirilib. Eyni zamanda, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanasında güclü komanda fəaliyyət göstərir. Biz və komandamız 4 ildir, məqalələrin yaradılması və qorunması üçün mübarizə aparırıq. Şəxsən mən və bizim digər təlimçilərimiz təlimlərimiz zamanı yüzlərlə şəhid məqalələrinin yaradılması istiqamətində işlər görmüşük. Mənim fəaliyyətim də məhz Tovuz hadisələrindən sonra başlayır. İlk fəaliyyətimə şəhid məqalələrinin yaradılması ilə başlamışam” – Xıdırzadə bildirib. Müsahibimiz deyir ki, mətbuat öz üzərindən yükü atmaq üçün bunun Amerikadakı fondun təşəbbüsü ilə gerçəkləşdiyini desə də, işin arxa hissəsi tamam fərqlidir. Bu proses tamamilə AzVikipedianın məsuliyyətindədir. Bu barədə dəfələrə daxili müzakirələr olunub. Lakin özlərini "ədalət mələyi" adlandıran, əslində isə qərbə xoş görünməyə çalışan, işlərində isə ədalətdən əsər-əlamət olmayan bir qruplaşma var. Həmin qruplaşma “Vikipedia”nı gəlir mənbəyi kimi görür və öz monopoliyalarına çevirmək istəyir. Onların maraqlarına xidmət etməyən müstəqil, vətənpərvər və vicdanlı redaktorları sıxışdırıb, aradan çıxarırlar. Həmin insanlar sonuncu müzakirədə bizim bəzilərimizi sıxışdırıb aradan çıxardığı və ya küsdürdüyü üçün rahat istədiklərinə çatıblar: “Bu işə ən çox qarşı olanlardan biri mən olmuşam. Mənə dəfələrə məqalələri silmək və yeni bir sayt yaradaq, oraya yerləşdirməyi təklif ediblər. Lakin mən bacardığım qədər mübarizəni öz komandamızla davam etdirmişəm. Onlar ilk növbədə Birinci Qarabağ müharibəsindən olan şəhidlərimiz, daha sonra isə Vətən müharibəsi şəhidləri haqqında məqalələri siliblər. Belə etməklə ictimai təsirin yükünü azaldırlar. Əslində tək Vətən müharibəsindən olanlar müzakirə olunur, amma Birinci Qarabağ müharibəsi şəhidlərinin də məqalələri silinib. İctimai qınaq daha da böyüyərsə, özləri bir müzakirə başladıb, bərpa edə bilərlər. Bu məsələdə Fərid Pərdəşünas obyektiv şəkildə məlumatları ictimaiyyətə və lazımı yerlərə bildirdiyi üçün onların hədəfinə çevrilir. Ona görə də mən ictimaiyyətdən Fərid bəyə dəstək olmalarını xahiş edirəm”. Digər müsahibimiz - İKT üzrə ekspert, Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov saytımıza açıqlamasında bildirdi ki, şəhidlərimiz haqqında Azərbaycandakı bir çox platformalarda məqalə və məlumatlar var. “Vikipedia”ya bənzər Azərbaycanda bir çox platforma var, amma “Vikipedia”nın reputasiyası və iş prinsipi fərqlidir. Ümumiyyətlə, “Vikipedia” dövlət tərəfindən nəzarət olunan bir platforma deyil, o, beynəlxalq bir ensiklopediyadır. “Vikipediaçılar icması var və bu icmadakı şəxslər oradakı tənzimləmələri aparırlar. “Vikipedia” qaydalarına uyğun olaraq, ensiklopedik şəxslərin “Vikipedia” məqalələri yaradılır, ensiklopedik olmayan şəxslərin məqalələri isə silinir. “Vikipedia”da Birinci Qarabağ, aprel döyüşləri və ikinci Qarabağ müharibəsində iştirak edən qazilər və şəhid olmuş şəxslər haqqında məqalələr yaradılmışdı. Amma bu təcrübə ancaq Azərbaycan üzrə “Vikipedia”da oldu. Xarici “Vikipedia”da isə daha çox tanınmış, “Vikipedia” qaydalarına uyğun gələn generallar, şəhidlər haqqında məqalələr dərc olundu. Azərbaycanda buna ehtiyac var idi və vaxtında bu addımlar atıldı. “Vikipedia”çılar bu istiqamətdə məqalələr yaratdılar. Amma həmin vaxt da deyirdilər ki, bu, müvəqqətidir. Çünki həmin vaxt buna ehtiyac var idi ki, Azərbaycanın qələbəsi beynəlxalq səviyyədə tanınsın, şəhidlərin siyahısı olsun”. Müsahibimiz deyir ki, həmin vaxt eşidirdik ki, “Vikipedia”ya uyğun gələn ensiklopedik şəxslərin məqalələri qalacaq. Məsələn, Polad Həşimov, Xudayar Yusifzadə haqqında məqalələr “Vikipedia”da qalır. Dünya təcrübəsinə əsasən deyə bilərik ki, hər şəhidin “Vikipedia” məqaləsi yoxdur. Bu, Azərbaycanda da müvəqqəti idi. Hazırda Azərbaycanda Polad Həşimov kimi şəhidlərin məqalələri qalsa da, digər şəhidlərin məqalələri siyahılaşdırılıb. Bir çox siyahılarda şəhidlərin məqalələri əlifba qaydalarına əsasən var və mövcuddur. Yəni “Vikipedia” inzibatçıları qaydalara əsasən iş aparıblar. “Vikipedia” bir ensiklopediyadır. Necə ki, Azərbaycan ensiklopediyasında bütün şəhidlər haqqında məqalələr olmadığı kimi, ensiklopedik “Vikipedia”da da hər şəhidin məqaləsinin olması vacib deyil. “Şəhidlik ən böyük zirvədir. İnternet resurslarında şəhidlər haqqında məqalələrin və yazıların olması çox vacibdir”. Bu sözləri isə hərbi ekspert Emin Həsənli saytımıza açıqlaması zamanı bildirib. Ekspert deyir ki, Şəhidlərə qarşı edilən bu diqqətsizlik dövlətə və vətəndaşlara edilən hörmətsizlikdir: “Bununla bağlı lazım olan bütün tədbirlər görüləcək. Davamlı maarifləndirmə işləri aparılmalı, bu məsələlərə nəzarət müəyyən qurumlara tapşırılmalıdır. Birinci və İkinci Qarabağ müharibəsinin 300 mindən artıq iştirakçısı var. Onlar haqqında məlumatlar bütün mənbələrdə olmalıdır”. Qeyd edək ki, AMEA-nın Mətbuat xidməti də bu məsələ ilə bağlı açıqlama yayıb. Açıqlamada qeyd olunur ki, Vətən müharibəsi şəhidləri ilə bağlı “Vikipedia”da yaradılan məqalələrin silinməsi ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında fəaliyyət göstərən könüllü qrupların heç bir əlaqəsi yoxdur: “Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda canından keçən şəhidlərimizlə bağlı məqalələrin silinməsini düzgün olmayan səhv addım kimi qeyd edir və buna təəssüfləndiyimizi bildiririk”. Mədinə Useynova

Press klub

Vikipedia müharibəsi: “güllə”ni kim atıb? “Orda bir qruplaşma var...”

İndiki dövrdə rəqəmsal savadlılıq həyatımızın ayrılmaz bir hissəsi olub. İnternetin geniş imkanları və rəqəmsal texnologiyaların sürətlə inkişaf etməsi, məlumat əldə etmə və paylaşma üsullarımızı köklü şəkildə dəyişib. Rəqəmsal savadlılıq, yalnız texnoloji alətlərin istifadəsini deyil, eyni zamanda, bu alətlərin effektiv və təhlükəsiz şəkildə necə istifadə ediləcəyini də əhatə edir. Rəqəmsal bacarıqların inkişafı, istifadəçilərə müasir texnologiyalardan tam şəkildə yararlanmağa imkan yaradır. Bu bacarıqların artırılması, həmçinin şəxsi məhsuldarlığı artırmaq və müasir əmək bazarında rəqabət qabiliyyətini gücləndirmək üçün vacibdir. İnternet resurslarının doğru və səmərəli istifadəsi, rəqəmsal dünyada uğur qazanmağın açarlarından biridir. Mövzu ilə bağlı Yenicag.az-a müsahibə verən Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyası İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov deyib ki, Rəqəmsal bacarıqlılıq hər dövrün inkişafına görə fərqlənir. Həmin müsahibəni təqdim edirik: -Rəqəmsal savadlılıq nədir və internet resurslarından effektiv istifadə üçün hansı əsas bacarıqlar tələb olunur? -Rəqəmsal bacarıqlılıq hər dövrün inkişafına görə fərqlənir. Əgər bundan 5 il əvvəl rəqəmsal bacarıqlarda fərqli bir bacarıqlar gözləyirdiksə, bu gün artıq rəqəmsal bacarıqlar deyəndə daha fərqli bacarıqlar gözləyirik. Əvvəlki illərdə yalnız ofis proqramları və yaxud internetdə vaxt keçirmək, sosial şəbəkələrdən istifadə etmək kimi bacarıqlar görünürdüsə, bu gün artıq rəqəmsal bacarıq təkcə ofis proqramı istifadə edə bilmək və ya internetdə gəzmək və digər bunun kimi yumşaq bacarıqları əhatə etmir. Bu gün rəqəmsaı resurslar artıb. Dövlətin bir çox xidməti rəqəmsallaşıb. Telefon tətbiqlərində bir çox dövlət və özəl xidmətlər əlçatandır. Bu gün rəqəmsal bacarıqlar deyəndə daha fundamental biliklərin, yumşaq bacarıqların bizim üçün mənası daha fərqlənir. Yəni, artıq fundamental biliklərə yiyələnməliyik. Məsələn, artıq kompüter istifadəsində bir üst səviyyəyə keçməliyik. Rəqəmsal bacarıq deyəndə artıq bir çox platformanı əzbər deyil, məntiqi olaraq onların komfort zonamızda olacaq bacarıqları istifadə edə bilməliyik. Bunun üçün də kompüter, elektron cihazların istifadəsində daha da fundamental biliklərə yiyələnməliyik. -İnternet resurslarından effektiv istifadə etmək üçün rəqəmsal bacarıqların inkişafı hansı aspektləri əhatə edir? -Rəqəmsal bacarıq və internet resursları dedikdə, artıq kibergigenika da işin içindədir. Bu gün bütün təhlükələr rəqəmsal istiqamətdən üstümüzə gəlir və bunun üçün rəqəmsal bacarıqların içində kibergigenika qaydalarının mənilsənilməsi bu fikri əhatə edir. Bunun üçün internet resurslarından istifadəsi bu gün bir çox insan üçün əlçatandır. Onlardan səmərəli istifadə o deməkdir ki, onların içərisində bizə təhlükəli yaxud təhlükəsiz, faydalı olan resursları təhlil edə bilməliyik. Bir xidmətlə bağlı düzgün meyarları və kriteriyaları istifadə edə biliriksə, artıq internet resurslarını doğru istifadə edirik. -Rəqəmsal savadlılıq artırmaq məqsədilə hansı onlayn alətlər və resurslardan istifadə edilə bilər? -Bunun üçün internetdə bir çox rəqəmsal bacarıqları ölçən müxtəlif platformalar var. Rəqəmsal bacarıqları artırmaq üçün onlayn resurslardan, təbii ki, istifadə etmək olar. Bir çox tədris funksiyasını əvəz edən istər dil, istərsə də kompüter bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün bir çox onlayn xidmətlərdən istifadə edilə bilər, amma bu daha çox şəxsin peşəsinə, maraqlarına uyğun olmalıdır. Bu gün internetdə təkcə bir istiqamət yoxdur. Bütün istiqamətlər inkişaf oluna bilir və bunun üçün tək bir istiqamətin doğru olmadığını hesab edirəm. -Rəqəmsal bacarıqların inkişafı gənclərin və ya tələbələrin təhsil həyatına necə təsir edir? Bu günləri bütün peşələr – tibb, kənd təsərrüfatı, ekologiya, mühəndislik sahələrinin hər birisi artıq rəqəmsal bacarıqlar üzərində qurulub. Yəni, bütün sahələrdə kompüter istifadə olunur və yaxud digər cihazlar kompüterə qoşulur, nəticələr orada emal olunur və təhlil olunur. Bu səbəbdən də bütün peşələrin rəqəmsal bacarıqlara ehtiyacı olduğu üçün müxtəlif peşəyə üz tutmuş tələbələrin də hər birinin rəqəmsal savadlılığının olması mütləqdir. -İnternet resurslarından istifadə edərkən təhlükəsizlik və məxfilik məsələlərini nəzərə almaq niyə vacibdir? -Ümumiyyətlə, dövr elədir ki, artıq hər şey rəqəmsallaşıb. Rəqəmsallaşan bir dövrdə biz necə ki, əvvəllər dəyərli əşyalarımızı evimizdə saxlayırdıq və təhlükəsizlik baxımından onun qapısını qıfıllayırdıq, bu gün də bizim dövlətlə, bizneslə, şəxslərlə olan münasibətimiz rəqəmsal fəzada gedir. Bu rəqəmsal fəzanın da özünün təhlükəsizlik qaydaları var. Əgər bu gün rəqəmsal fəzada təhlükəsizliyimizi təmin etməsək, biznes, sosial münasibətlərdəki məxfiliyimiz pozulacaq və ya dövlət portallarında olan şəxsi məlumatlarımızı və ya banklarda olan vəsaitimizi qorumaq üçün bank kartının məlumatlarını qorumalıyıq. Bunun üçün də kibergigenika qaydaları dövrün əsas məqsədlərdir ki, bunlar mənimlənilməlidir və hamı bu məlumatları necə qorumalı olduğunu bilməlidir. İsmayıl Bakuvi

YeniÇağ

Rəqəmsal savadlılıq: “Bütün peşələrin bu bacarıqlara ehtiyacı var”

Bir müddətdir, ölkədə genişzolaqlı internet tarifləri üzrə sürət və ödəniş məbləğinə dəyişiklik edilib. GPON (Gigabit Passive Optical Network – Gigabit tutumlu Passiv Optik Şəbəkə) tarifləri üzrə təqdim olunan sürətlər 2.5 dəfə (40 Mbit/s internet sürətini 100 Mbit/s-yə, 60 Mbit/s internet sürətini 150 Mbit/s-yə və 100 Mbit/s sürətini isə 250 Mbit/s-yə qədər) artırılıb. Yeni sürət tariflərində abunəçilər üçün minimal sürət 100 Mbit/s-dən başlayır və hər Mbit/s üçün ödəniş məbləği 0.45 AZN-dən 0.25 AZN-ə endirilib. Belə ki, abunəçilərə 100 Mbit/s internet üçün 25 AZN, 150 Mbit/s internet üçün 30 AZN, 250 Mbit/s internet üçün 36 AZN qiymət təklif edilir. Tarif üzrə sürət dəyişsə də, vətəndaş etirazları səngimək bilmir. İstifadəçilər qiymət dəyişikliyindən sonra internetin sürətinin azaldığından şikayətlənirlər. Maraqlıdır, internetin sürətinin təklif olunandan aşağı olmasının səbəbləri nədir? Mövzu ilə bağlı KONKRET.az-a danışan Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyası (AİKTSA) İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov deyib ki, internetin sürəti texniki məsələlərlə bağlıdır: “Limit dəyişikliyində fərq çox olanda texniki müstəvidə məsələlər həllini tapmalıdır. Sürətin müvafiq aparatlar, cihazlar tərəfindən dəstəklənməsi çox önəmlidir. Misal üçün, siz telefonda 4G internetdən istifadə edirsiniz, 5G yenilənməsində telefon onu dəstəkləməlidir. Əks halda telefonu dəyişməlisiz. Hətta telefonunuz yeniliyi dəstəkləsə belə, müəyyən konfiqurasiyalar düz olmasa yenə də 5G işləməyəcək. Modem, internet sürəti, onun radius, siqnalların ötürülməsi, internetin düzgün ötürülməsi texniki müstəvidə həllini tapmalıdır”. Elvin Abbasovun sözlərinə görə, hazırda texniki müstəvidə uyğunlaşma ilə bağlı həllini gözləyən nüanslar var: “Vətəndaşların evlərində 5-6 il əvvəl aldıqları modemlərdir. İstifadəçilər gileylənir ki, əvvəl internet hətta məhlədə də tuturdu, indi isə mənzilin içində belə zəifdir. Bunun internetlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Modemin wifi ötürücüsü içində internet olub, olmasa da ötürmə radiusu (əhatə dairəsi) dəyişmir. Modemlərin yeni tarifə uyğun 100 Mbit/s internetin dəstəklənməsində tənzimləmələrə ehtiyac var. Bununla yanaşı siqnal gücləndiricilər və s. istifadə edilməlidir”. Ekspertin sözlərinə görə, provayderin özündən qaynaqlanan problemlərin olması da istisna edilmir: “Hər bir halda provayderlər tarifə uyğun lazımı interneti verdiklərini iddia edirlər. Belə hallarda vətəndaşların birbaşa evə gələn internet xəttini kompüterə qoşaraq “Speedtest” ilə yoxlama etməsi yaxşı olar. Özləri bacarmazlarsa, hər hansı İT mütəxəssisindən dəstək alsınlar. Həmçinin provayderin əməkdaşını evə dəvət edərək interneti yoxlada, lazımı tənzimləmələri etdirə bilərlər. Modem köhnə olarsa, dəyişiklik lazım gələcək. Həmçinin başqa infrastruktur problemləri ola bilər ki, bunu da saymaqla tükənməz. Məsələn, gərgin elektrik xətləri ilə internet xətti yan-yana olmamalıdır. Modem evin mərkəzinə yaxın olmalıdır ki, hər yerdə tutsun. Provayderin özündə olan nasazlıq isə əməkdaş tərəfindən texniki baxış keçirilərək aradan qaldırılmalıdır”. Aygün Mirakif, KONKRET.az

KONKRET.AZ

Bahalaşmadan sonra internet niyə zəifləyib? - Ekspert səbəblərdən danışdı, çıxış yollarını göstərdi

Müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq orta və ali təhsil müəssisələrində yeni ixtisasların yaradılması təhsil sisteminin modernləşdirilməsi və iş bazarının tələblərinə uyğun kadr hazırlığı üçün vacibdir. Texnologiyanın sürətli inkişafı, rəqəmsallaşma və qlobal trendlər yeni ixtisasların ortaya çıxmasını şərtləndirir. Bu ixtisaslar cəmiyyətin tələblərinə cavab verən mütəxəssislərin yetişdirilməsinə kömək edə və gələcəkdə rəqabətqabiliyyətli kadrların hazırlanmasına töhfə verə bilər. Bəs, müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq orta və ali təhsil müəssisələrində hansı yeni ixtisaslara ehtiyac var? Təhsil eksperti Elçin Əfəndiyev İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında məsələ ilə bağlı öz fikirlərini bölüşüb. Onun sözlərinə görə, müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq orta və ali təhsil müəssisələrində konkret İT yönümlü ixtisaslara üstünlük verilməlidir. Ekspert bu istiqamətdə bəzi orta ixtisas və ali təhsil müəssisələrində artıq bir neçə ildir ki, tələbə qəbulunun həyata keçirildiyini xatırladıb: “Amma bununla paralel ali təhsilin bakalavr pilləsində ən azı süni intellekt, blokçeyn istiqamətində tələbə qəbulu həyata keçirilməlidir. Doğrudur, informasiya təhlükəsizliyi üzrə ixtisasın olmasına baxmayaraq, bakalavr pilləsinə ayrıca kibertəhlükəsizlik, proqram təminatı, maliyyə meneceri və gen mühəndisliyi istiqamətində də tələbələrin qəbulunu həyata keçirməliyik. Magistratura pilləsində bu ixtisaslara qəbul aparılır, amma düşünürəm ki, bakalavr pilləsində də artıq bu ixtisaslara tələbə qəbulunu aparmalıyıq. Sonrakı gedişatda isə orta ixtisas təhsil müəssisələrində də adını qeyd etdiyim ixtisaslara qəbulun aparılması məqsədəuyğun hesab oluna bilər”. Təhsil məsələləri üzrə ekspert Kamran Əsədov da İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında orta və ali təhsil müəssisələrində nəzərə alınmalı olan bəzi əsas yeniliklər və ixtisas dəyişiklikləri ilə bağlı fikirlərini bölüşüb. Onun sözlərinə görə, təhsil sahəsindəki dəyişikliklər texnologiyaların inkişafı, qlobal iqtisadiyyatın tələbləri və iş bazarının dəyişən tələbləri ilə bağlıdır. O, orta və ali təhsil müəssisələrində nəzərə alınmalı olan bəzi əsas yenilikləri və ixtisas dəyişikliklərini belə təqdim edib: “Kompüter elmləri və kodlaşdırma - şagirdlərə erkən yaşlardan proqramlaşdırma və rəqəmsal bacarıqlar öyrədilməlidir. Rəqəmsal təhlükəsizlik - internet təhlükəsizliyi və məlumatların qorunması mövzularında təhsil verilməlidir. Kreativ və tənqidi düşüncə - yaradıcı düşüncə və incəsənət bacarıqları inkişaf etdirilməlidir. Tənqidi təfəkkür - şagirdlərə müstəqil düşünmə və problemləri müxtəlif baxış bucaqlarından həll etmə bacarıqları öyrədilməlidir. Layihə əsaslı öyrənmə - şagirdlərə real dünya problemləri ilə məşğul olma imkanı verən layihələr hazırlanmalıdır. İnteraktiv tədris - tədris prosesinə interaktiv və praktik fəaliyyətlər əlavə olunmalıdır. Emosional intellekt - şagirdlərə emosional intellekt və sosial bacarıqlar öyrədilməlidir. Komandada işləmək bacarığı - şagirdlərə komanda içində işləmə və liderlik bacarıqları aşılanmalıdır”. Ekspert ali təhsil müəssisələrində müasir dövrdə hansı yeniliklərə ehtiyacın olduğundan da danışıb: “Çoxşaxəli təhsil proqramları - fərqli ixtisasların kombinasiyası ilə yeni ixtisas sahələri yaradılmalıdır. Məsələn, data elmləri və psixologiyanı birləşdirən proqramları qeyd edə bilərik. Modulyar təhsil - təhsil proqramları daha münasib və modul yanaşma ilə hazırlanmalıdır ki, tələbələr müxtəlif sahələrdə bilik əldə edə bilsinlər. Sənaye əlaqələri - tələbələrə iş bazarında real təcrübə qazanmaq üçün sənaye ilə daha sıx əlaqələr təmin edilməlidir. Staj proqramları - tələbələrə ixtisaslarına uyğun praktik təcrübə imkanı verilməlidir. Onlayn təhsil - hibrid və onlayn təhsil imkanları genişləndirilməlidir. Müasir texnologiyalardan istifadə edərək daha çevik öyrənmə imkanları yaradılmalıdır. Simulyasiya və virtual reallıq - təhsil prosesində simulyasiya və virtual reallıq texnologiyalarından istifadə edərək daha interaktiv və praktiki təcrübələr təqdim edilməlidir”. Təhsil mütəxəssisi yenilikçi ixtisaslarla bağlı isə bunları qeyd edib: “Data elmləri və süni intellekt - data analizi, süni intellekt, və maşın öyrənməsi sahələrində ixtisaslar önə çıxacaq. Yaşıl enerji və davamlı inkişaf - ekologiya, yaşıl enerji, və davamlı inkişaf sahələrində yeni ixtisaslar inkişaf etdirilməlidir. Biotexnologiya və sağlamlıq innovasiyaları - biotexnologiya, gen mühəndisliyi, və sağlamlıq texnologiyaları üzrə proqramlar artırılmalıdır. Karyera idarəçiliyi - tələbələrə karyera inkişafı və peşə idarəçiliyi üzrə təlimlər verilməlidir. Liderlik və şirkət idarəçiliyi - liderlik bacarıqları və müəssisə idarəçiliyi sahələrində əlavə təlimlər təşkil edilməlidir. Multikultural təhsil - tələbələrə qlobal mədəniyyətlər və beynəlxalq münasibətlər haqqında məlumat verən proqramlar hazırlanmalıdır. Beynəlxalq əməkdaşlıq - xarici universitetlərlə mübadilə proqramları və beynəlxalq əməkdaşlıqlar genişləndirilməlidir. Bu dəyişikliklər, orta və ali təhsil müəssisələrinin müasir dövrün tələblərinə cavab verməsinə və tələbələrin gələcəkdə daha rəqabətli bazarda uğur qazanmasına kömək edəcək”. Təhsil mütəxəssisinin sözlərinə görə, universitet modelinin müəyyən edilməsi cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi və təhsilin qarşısına qoyduğu tələblərdən asılıdır: “Model dedikdə universitetdə tədris prosesinin idarə edilməsinin təşkili və reallaşması üsulu nəzərdə tutulur. Universitet modelləri müxtəlif prinsiplərə görə bölünə bilər. Universitetlərin aşağıdakı modelləri ayırd edilir: “Universitet 1.0”, “Universitet 2.0”, “Universitet 3.0”, “Universitet 4.0”. “Universitet 1.0” modeli çərçivəsində universitetlər əsas diqqəti hər hansı bir ixtisas hazırlığı baxımından zəruri olan biliklərin tələbələrə ötürülməsinə yönəldirlər. Bu universitet modeli hələ ilk universitetlər yaradılarkən formalaşıb və uzun dövr ərzində kadr hazırlığı “tələbə nəyi bilməlidir?” sualı müstəvisində həll olunub və zaman - zaman bu kontekstdə öz məzmununu təkmilləşdirə-təkmilləşdirə inkişaf edib”. "Azərbaycan İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları Sənayesi Assosiasiyası" İctimai Birliyinin İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov isə İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında yeni dünyada bütün ixtisasların artıq rəqəmsallaşdığını deyib. Onun sözlərinə görə, istər tibb, istər kənd təsərrüfatı sahəsində, istərsə də maliyyə, HR və mühəndisliyin bütün sahələrində rəqəmsal səriştəliyə ehtiyac var: “Əslində, bütün ixtisaslar üzrə daha kvalifikasiyalı kadrlara ehtiyac olacaq. Buna görə də yeni dünyanın tələblərinə, yeni çağırışlara uyğun olaraq bütün ixtisaslarda rəqəmsal səriştəliyin çox böyük əhəmiyyəti var. Xüsusən də, informasiya texnologiyaları üzrə bütün sahələrdə daha yaxşı tədris planlarına, dərsliklərinə ehtiyac yaranıb”. Mütəxəssis təəssüflə bildirib ki, Azərbaycan universitetlərində tədris və təlim istiqamətində informasiya texnologiyaları dərslikləri köhnə metodlara əsaslanır: “İstər proqramlama dilləri, istər də informasiya texnologiyaları sahəsindəki mühəndislik bölmələrində yeni, dövrün texnologiyalarına uyğun olaraq təcrübəyə söykənən dəsrliklərə ehtiyac var. Həm informasiya texnologiyaları sahəsində, həm də digər sahələr üzrə bütün fakültələrdə, ixtisaslarda rəqəmsal səriştəliyə zərurət yaranıb. Bu, dövrün tələbidir. Artıq insanlar hansı ixtisasla məşğul olurlarsa, mütləq orada rəqəmsal bir mühit, rəqəmsal fəaliyyət var. Buna görə də digər ixtisaslarda da texnologiya fənninin tətbiqi və tədrisi ilə yanaşı, xüsusən də informasiya texnologiyaları ixtisaslarında daha yeni təcrübəyə əsaslanan dərsliklər hazırlanmalıdır. Bu, gələcəyin və müasir dövrün çağırışlarıdır. Həm universitetlərdə, həm də daha alt məktəblərdə bu səriştəliklər tələbələrə aşılanmalıdır. Dövrün tələblərinə biganə qalmaq isə gələcəkdən məhrum olmaq deməkdir”. Qeyd: material Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin (MEDİA) maliyyə dəstəyi ilə "elmi-kütləvi, mədəni-maarif, təhsil proqramlarının hazırlanması" istiqaməti üzrə hazırlanıb.